Ograniczanie stowarzyszeniom zwykłym prawa do występowania w postępowaniu cywilnym na zasadach organizacji pozarządowej nie znajduje uzasadnienia w treści przepisów ustawowych.
Art. 8. k.p.c. stanowi, iż Organizacje pozarządowe, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą dla ochrony praw obywateli, w wypadkach przewidzianych w ustawie, wszcząć postępowanie oraz wziąć udział w toczącym się postępowaniu. Jednakowoż, wielokrotnie zdarza się, że sądy nie dopuszczają stowarzyszeń zwykłych do udziału w postępowaniach cywilnych. Zwłaszcza, jeśli w grę wchodzą roszczenia majątkowe. Czy takie działanie znajduje uzasadnienie w polskim porządku prawnym?
Dla rozstrzygnięcia tego zagadnienia konieczne jest zapoznanie się z treścią art. 64 kpc:
§ 1. Każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona (zdolność sądowa). § 1(1). Zdolność sądową mają także jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.
Zasadą jest, że ustawa może przyznawać zdolność prawną ze zdolnością do czynności prawnych, lub zdolność prawną bez zdolności do czynności prawnych. Jednakże ustawa nie może przyznawać zdolności do czynności prawnych bez zdolności prawnej. Jest to niemożliwe logicznie. Konsekwentnie przyznanie w ustawie zdolności do czynności prawnych oznacza, że ustawodawca przyznał zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.
Podgrupą osób prawnych i ułomnych osób prawnych są m. in. organizacje pozarządowe zdefiniowane w art. 3 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie: Organizacjami pozarządowymi są (…) osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia (…). Warunkiem zakwalifikowania organizacji nieposiadającej osobowości prawnej do kategorii organizacji pozarządowych jest przyznanie jej przez ustawę zdolności prawnej, obejmującej możliwość występowania jako podmiot praw i obowiązków w sferze materialno-prawnej. Zdolność sądowa służy ochronie tych praw. Zdolność sądowa jest konsekwencją zdolności prawnej.
Ustawa Prawo o stowarzyszeniach i – zakładając racjonalność ustawodawcy – wszystkie akty prawne posługujące się jej instytucjami, nie definiują stowarzyszeń innych niż stowarzyszenia i stowarzyszenia zwykłe. Jak stanowi art. 40 ust. 1 Uproszczoną formą stowarzyszenia jest stowarzyszenie zwykłe, nieposiadające osobowości prawnej. Zgodnie z ust. 1a. stowarzyszenie zwykłe może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Jego członkowie co do zasady ponoszą odpowiedzialność subsydiarną za jego zobowiązania, która powstaje z chwilą jego niewypłacalności. Stąd wniosek, że stowarzyszenie zwykłe posiada zdolność do czynności prawnych. A ponieważ zdolność ta jest wtórna wobec zdolności prawnej, logicznie poprawne jest twierdzenie, iż stowarzyszenia zwykłe spełniają warunek z art. 64 § 1(1) k.p.c.
W prawie polskim jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej są spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, wspólnota mieszkaniowa, spółka akcyjna w organizacji, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, partia polityczna niewpisana do ewidencji, stowarzyszenie zwykłe. Błędem jest włączanie do katalogu jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej spółki cywilnej (która jest umową), chociaż Kodeks pracy traktuje taką spółkę jako stronę stosunku pracy w charakterze pracodawcy. Ustawa Prawo prywatne międzynarodowe odsyła w zakresie jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej do przepisów o prawie właściwym dla osób prawnych (jest to prawo państwa siedziby albo utworzenia).
Skoro posiadanie zdolności do czynności prawnych jest wtórne wobec niestopniowalnej zdolności prawnej, tj. zdolności do bycia podmiotem praw i obowiązków, i nie jest możliwe istnienie jej bez zdolności prawnej (a odwrotnie- tak), to nie ulega wątpliwości, iż skoro ustawodawca przyznał stowarzyszeniom zwykłym zdolność do czynności prawnych, to tym samym przyznał im zdolność prawną, choć są to dwie różne instytucje.
Konsekwentnie, treść zdania drugiego ust. 2 postanowienia SN z 16.4.2015 r., I CSK 396/14, Legalis, dotycząca stowarzyszeń zwykłych: "Brak jest przepisu, który przyznawałyby im zdolność prawną, co wyłącza stosowanie do nich art. 331 KC", nie znajduje potwierdzenia w powyższej argumentacji. Skoro nie jest możliwe posiadanie zdolności do czynności prawnych bez posiadania zdolności prawnej, a stowarzyszenia zwykłe na mocy przepisu ustawowego posiadają zdolność do czynności prawnych, logiczne jest uznanie, że posiadają pierwotną do niej zdolność prawną.
Przyjęcie przez SN do rozstrzygnięcia sprawy o uprawnieniach stowarzyszeń zwykłych w postępowaniu cywilnym (art. 64 par. 1 (1) kpc) jest spowodowane pozywaniem przez te stowarzyszenia przedsiębiorców stosujących niedozwolone klauzule we wzorcach umownych. Biorąc pod uwagę praktykę obsadzania na stanowiskach sędziowskich osób z nominacji politycznych zasadne jest zadanie pytania, czy przedmiotowe postanowienie SN jest napisane na zamówienie jakiś korporacji, tj. czy po raz n-ty doszło w Polsce do kupczenia wyrokami przez sędziów?
_______________________________________________________
Jeżeli niniejszy artykuł spodobał się Tobie, wspomóż mnie poprzez wpłatę dowolnej kwoty na mój rachunek bankowy podany w nagłówku strony lub poprzez paypal: paypal.me/adamkloszewski