Nie jest prawdą, że sąd II instancji orzekający o skardze o wznowienie odpowiada jedynie przed Bogiem i historią.
Niniejszy artykuł autorstwa Pana Marka Jarockiego – wykładowcy w jednej z ważniejszych w Polsce uczelni wyższych, jest opublikowany na prowadzonym przez Niego blogu o nazwie „Kontrowersyjnie o prawie” na stronie https://www.facebook.com/Kontrowersyjnie-o-prawie-106773978779383/, do którego lektury serdecznie zachęcam.
W systemie prawa jest taka instytucja, która nazwa się „wznowienie postępowania”. To wyjątkowa procedura, gdyż uchylić ona może prawomocne orzeczenie Sądu i to nawet takie, które zapadło wiele lat temu. Dlatego może być stosowana w bardzo wyjątkowych okolicznościach, o których innym razem. Jednym z przepisów, które jej dotyczą, jest art. 406 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks Postępowania Cywilnego (Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296 z późn. zm.), który stanowi, iż Do postępowania ze skargi o wznowienie stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jeżeli przepisy poniższe nie stanowią inaczej.
Sądy, ze względu na jej wyjątkowość, mają całe tomy tzw. orzecznictwa co do zasad wznowienia postępowania. W tym jedną dla nas istotną – niezaskarżalne orzeczenie Sądu II instancji, które rozpoznaje skargę o wznowienie. Jak stwierdził mocą swojego autorytetu Sąd Najwyższy w Uchwale SN z dnia 7 października 2021 r. sygn. akt III CZP 53/30 – bez względu na zmianę przepisów w 2019 r. sąd II instancji orzekający o skardze o wznowienie odpowiada jedynie przed Bogiem i historią, bo jego postanowienia wydane w toku postępowania skargowego są niezaskarżalne. To oczywiście… nieprawda!
Zgodnie z nowelizacją przepisów postepowania cywilnego dokonaną w 2019 r. wprowadzono system zażaleń poziomych obejmujący zarówno postępowanie przed Sądem I jak i II instancji. Na podstawie art. 391 § 1 k.p.c., który stanowi, iż Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194–196 i 198 nie mają zastosowania, do postępowania apelacyjnego, a więc także odpowiednio zażaleniowego i w konsekwencji do postępowania skargowego, stosuje się przepisy o postepowaniu przed sądem I instancji - co wynika także z treści art. 406 k.p.c. Przepisy o postępowaniu przed Sądem I instancji stanowią, iż kontroli polegają postanowienia w przedmiocie wskazanym w następujących punktach z art. 394 z indeksem 1a § 1 k.p.c., który stanowi, iż Zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji przysługuje na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest: 1) odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;(…) 7) odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia; (…); 12) odrzucenie zażalenia.
Postanowienie Sądu II instancji wydane w przedmiocie odmowy uzasadnienia lub odrzucenia zażalenia, podobnie jak postanowienie w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych, jest zaskarżalne do innego składu tego Sądu.
Jeśli Sąd rozpoznający skargę o wznowienie jest Sądem II instancji w postępowaniu skargowym, to na mocy art. 391 § 1 k.p.c. do postępowania przed Sądem II instancji stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed Sądem I instancji, a te stanowią o zaskarżalności przeczeń w przedmiocie j.w. Co więcej, postępowanie o wznowienie przed Sądem II instancji jest pewnego rodzaju kontynuacją (wznowieniem) postepowania apelacyjnego. Domagamy się bowiem ponownego rozpoznania już raz wniesionej apelacji.
Wbrew twierdzeniu Sądu Najwyższego przepis z art. 394 z indeksem 2 § 1 k.p.c. stanowi, iż Zażalenie do innego składu sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienie tego sądu o odrzuceniu apelacji. Odrzucenie apelacji jest więc zaskarżalne do innego składu sądu II instancji. Aktualnie obowiązująca ustawa normująca tryb postępowania procesowego w sprawach cywilnych stanowi, iż postanowienie w przedmiocie o odrzucenia wniosku o wznowienie apelacji podlega zaskarżeniu na podstawie art. 394 z indeksem 2 § 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c., który stanowi, iż Sąd rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów. Nowelizacja przepisów prawa procesowego w 2019 r. wprowadziła bowiem instytucje zaskarżeń poziomych przez Sądem II instancji, które realizowały zasadę normy art. 176 ust. 1 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjętej przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. ogłoszonej w Dzienniku Ustaw z 1997 r. nr 78, poz. 483, zmienionej Ustawą z dnia 7 maja 2009 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2009 nr 114 poz. 946) i Ustawą z dnia 8 września 2006 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2006 nr 200 poz. 1471), który stanowi, iż Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.
Ale to jeszcze nic. W świetle gramatycznej treści art. 405 k.p.c., który stanowi, iż Do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności oraz na podstawie przewidzianej w art. 401 z indeksem 1 właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, właściwy jest sąd instancji wyższej. Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy i art. 406 k.p.c., który stanowi, iż Do postępowania ze skargi o wznowienie stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jeżeli przepisy poniższe nie stanowią inaczej, chybionym jest pogląd iż Sąd który poprzednio był sądem II instancji - procedujący nad skarga o wznowienie jest nadal Sądem II instancji. Art. 405 k.p.c. określa bowiem jedynie tzw. właściwość Sądu w przypadku wniesienia skargi o wznowienie postępowania – w sposób zbliżony do następujących przepisów k.p.c.:
Art. 16. Sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.
Art. 17. Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:
1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia;
3) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego;
4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym;
4 z indeksem 1) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni;
4 z indeksem 2) o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie istnienia lub nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną;
4 z indeksem 4) o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem;
4 z indeksem 5) o roszczenia wynikające z naruszenia praw przysługujących na mocy przepisów o ochronie danych osobowych.
Art. 406 k.p.c. reguluje jedynie, iż w toku procedowania Sąd właściwy stosuje przepisy o postępowaniu przed Sądem I instancji według art. 405 i 401 z indeksem 1 k.p.c. Ustawodawca nie wskazał przy tym, aby Sąd ten stawał się Sądem II instancji, ale iż orzeka na prawach Sądu I instancji niezależnie od okoliczności, której instancji Sądem był on w toku pierwotnego postępowania.
Nie jest to konstrukcja nadzwyczajna, albowiem podobne „przeskoczenie” instancji w postępowaniu wznowieniowym zastosował ustawodawca w przepisach karnego prawa procesowego - według których o wznowieniu postepowania orzeka Sąd bezpośrednio nadrzędny nad Sądem, który poprzednio zakończył procedowanie, a od orzeczeń wydanych w przedmiocie wznowienia przysługuje środek odwoławczy. Jest to konstrukcja procedury niezbędna w demokratycznym państwie prawa. Należy bowiem mieć na względzie, że zarówno w doktrynie jak i judykaturze wskazuje się na konieczność dostosowania modelu każdego rodzaju postępowania do zasady wynikającej z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.
Przywołać należy w tym miejscu pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w sprawie pod sygn. akt. II AKa 213/16, iż w doktrynie wskazuje się (por. Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. prof. UwB dr hab. Andrzej Sakowicz, dr Katarzyna T. Boratyńska, dr Paweł Czarnecki, dr hab. Adam Górski, prof. UW dr hab. Michał Królikowski, dr Marcin Warchoł, dr Andrzej Ważny, Wydawnictwo: C.H.Beck, 2016, Wydanie 7, że „ Przy rekonstrukcji normy prawnej (…) należy odnieść się także do poszanowania norm konstytucyjnych, które tworzą standard ochrony praw jednostki. Mimo, że a priori wyrażenie normokszatłujące zawarte w ( …) jest sprzeczne w Konstytucją, należy w procesie wykładni poszukiwać takiego rezultatu wykładni, który będzie uzgadnialny z Konstytucją. Za taką tezą przemawia również domniemanie konstytucyjności, a zarazem presumpcja, że dana regulacja w każdym jej wariancie jest zgodna z Konstytucją RP. To domniemanie konstytucyjności zawiera wskazanie poszukiwania przez interpretatora takiej formuły wykładni danej regulacji, która zagwarantuje jej zgodność z Konstytucją. Co więcej, zbliżoną powinność statuuje wyrażona w art. 8 Konstytucji RP zasada bezpośredniego jej stosowania. Bezpośrednie stosowanie Konstytucji to bowiem przede wszystkim przenoszenie aksjologii konstytucyjnej na płaszczyznę regulacji ustawowych w procesie wykładni (por. szerzej J. Gutowski, P. Kardas , Sądowa kontrola konstytucyjności prawa, s. 19 i n.). Także w orzecznictwie TK twierdzi się, że "przepis konstytucyjny albo – wraz z przepisem ustawy – staje się budulcem do zbudowania normy prawnej (co jednak możliwe jest tylko, gdy przepis ten charakteryzuje się dostatecznym stopniem konkretności i precyzji), bądź staje się wyznacznikiem sposobu ustalenia prawnego znaczenia przepisu ustawy (co przybiera postać tzw. wykładni w zgodzie z Konstytucją i może następować także w oparciu o ogólne zasady konstytucyjne)" (por. wyr. TK z 28.11.2001 r., K 36/01).
W związku z powyższym akceptacja zasady pionowej spójności systemu, zasady bezpośredniego stosowania i nadrzędności Konstytucji przesądzają nie tylko o powinności uwzględnienia jej treści w procesie wykładni dokonywanej przez każdy organ władzy publicznej, w tym w szczególności przez sądy, ale także wyboru takich rezultatów wykładni, które nie naruszają Konstytucji, a także służą do realizacji zasad konstytucyjnych. Twierdzenie to odnosi się także do tych sytuacji, w których sądy, dostrzegając brak możliwości uzgodnienia określonej regulacji z Konstytucją, stwierdzają, że ad casu żaden z wariantów interpretacyjnych związanych z daną regulacją nie może zostać uznany za zgodny z Konstytucją (por. szerzej J. Gutowski, P. Kardas , Sądowa kontrola konstytucyjności prawa,s.19 i n.). Z tej przyczyny należy doszukiwać się takiej wykładni która nie będzie sprzeczna z art. 176 ust. 1 Konstytucji, a w szczególności z zasadą, iż postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne.
W tym miejscu koniecznym jest dokonanie pewnego spostrzeżenia natury ogólnej. Jak wskazał SN wskazał w wyroku z 17 listopada 2011 r. Sygn. Akt V CSK 351/07, LEX nr 361317 iż adresaci norm prawnych mają prawo polegać na tym, co ustawodawca rzeczywiście wyraził, a nie na tym, co chciał uczynić. Jeśli więc wolą ustawodawcy byłoby nie stosowanie określonych reguł lub zasad postepowania procesowego w przypadku wznowienia postępowania przed Sądem, który w pierwotnym postępowaniu był Sądem II instancji - to winien to ustawodawca wskazać w treści aktu prawnego. Natomiast chybionym jest przyjęcie założenia, iż ustawodawca nie wskazał środków zaskarżenia w ustawie – gdyż są one wskazane w delegacji w art. 406 k.p.c. – stosuje się odpowiednio przepisy o postepowaniu…. Ten właśnie przepis ignorują sądy w swych orzeczeniach, zaś obserwacja pracy sędziów pozwala stwierdzić, iż nie jest to chyba jedyny taki przypadek w historii, gdy sądy wiedzą lepiej od ustawodawcy, jak powinno brzmieć prawo.
Tymczasem Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 24 października 2007 r. sygn. Akt SK 7/06 wskazał, iż Ogólnie rzecz ujmując, pojęcie sprawy oznacza wszelkie sytuacje, w których pojawia się konieczność rozstrzygania o prawach danego podmiotu. W konsekwencji, jak wywiedziono w wyroku z dnia 9 lutego 2010 r. w sprawie SK 10/09, Prawo dostępu do sądu drugiej instancji oznacza efektywne prawo do uruchomienia postępowania przed sądem drugiej instancji. Ustawodawca ma nie tylko obowiązek stworzyć odpowiedni środek zaskarżenia, lecz także uregulować go w taki sposób, aby zainteresowany mógł rzeczywiście uruchomić kontrolę instancyjną. Prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sąd drugiej instancji może być naruszone zarówno bezpośrednio przez wyłączenie możliwości wniesienia apelacji, jak i pośrednio (…).
Ze wskazanych przez skarżącą wzorców kontroli wynika wymaganie, aby takie rozstrzygnięcie (….) wydane po raz pierwszy w przedmiocie przez Sąd (...) podlegało weryfikacji. Akcesoryjne orzeczenie zapadające w sprawie (…), w zakresie, w którym jest pierwszym orzeczeniem w sprawie (…) podlega kontroli instancyjnej jako orzeczenie sądowe objęte dyspozycją art. 176 ust. 1 Konstytucji, w myśl której postępowanie sądowe „jest co najmniej dwuinstancyjne”. Trybunał Konstytucyjny zwracał już w swoim orzecznictwie uwagę, że literalne ujęcie dyspozycji art. 176 ust. 1 Konstytucji ma postać dyrektywy generalnej i dotyczy ogółu (całej klasy) postępowań sądowych, bez konstytucyjnego rozróżnienia, czy odnoszą się do rozstrzygnięcia o meritum sprawy sądowej, czy też rozpoznania kwestii wpadkowej orzekającej o prawach strony w określonym postępowaniu (por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego z 27 marca 2007 r., sygn. SK 3/05 oraz z 31 marca 2009 r., sygn. SK 19/08). W odróżnieniu od bardziej ogólnego art. 78 Konstytucji, który odnosi się do różnego typu postępowań przed organami władzy publicznej, unormowanie art. 176 ust. 1 Konstytucji nie zawiera zwrotu „wyjątki od tej zasady określa ustawa”.
Chyba, że żyjemy w Polsce…
Autorem niniejszego artykułu prasowego jest Pan Marek Jarocki - wykładowca w jednej ze śląskich uczelni wyższych i redaktor naczelny czasopisma "Centralny Szpital Psychiatryczny" wpisanego przez Sąd Okręgowy w Katowicach do rejestru dzienników i czasopism pod poz. Pr.3016. Jeżeli artykuł spodobał się Tobie, wspomóż jego Autora poprzez wpłatę dowolnej kwoty na jego rachunek bankowy:
Marek Jarocki
60 2490 0005 0000 4000 7234 4956