Ogród zasadzony w edinu (ak. step) są to Wiszące Ogrody Semiramidy w Babilonie.
Vulgata, Vetus Testamentus Liber Genesis 2:8-15: "Et plantavit Dominus Deus paradisum in Eden ad orientem, in quo posuit hominem, quem formaverat. Produxitque Dominus Deus de humo omne lignum pulchrum visu et ad vescendum suave, lignum etiam vitae in medio paradisi lignumque scientiae boni et mali. Et fluvius egrediebatur ex Eden ad irrigandum paradisum, qui inde dividitur in quattuor capita. Nomen uni Phison: ipse est, qui circuit omnem terram Hevila, ubi est aurum; et aurum terrae illius optimum est; ibi invenitur bdellium et lapis onychinus. Et nomen fluvio secundo Geon: ipse est, qui circuit omnem terram Aethiopiae. Nomen vero fluminis tertii Tigris: ipse vadit ad orientem Assyriae. Fluvius autem quartus ipse est Euphrates. Tulit ergo Dominus Deus hominem et posuit eum in paradiso Eden, ut operaretur et custodiret illum". Początek oficjalnej wersji chrześcijańskiej Księgi Rodzaju ładnie brzmi w łacinie. Zgodnie z nauką Kościoła Katolickiego wersja łacińskojęzyczna jest odpowiednikiem wersji judzkiej, w której autor nie używa terminu Aethiopiae, lecz Kusz. Z opisu geograficznego, pomijając wskazane terminy, wynika, iż judzka wersja Księgi Rodzaju wskazuje miejsce akcji na Mezopotamię. Tylko… skąd bierze się termin Kusz? I co on oznacza? Otóż, W Torze pojawia się człowiek o imieniu Kusz. Jest on wymieniony jako pierwszy spośród synów Chama, noszących imiona: Seba, Chawila, Sabta, Rama, Sabtecha i Nimrod (Rdz 10:6-8; 1Kn 1:8-10). Kusza oraz jego nazwanych z imienia potomków zaliczono do tych, od których „po potopie rozprzestrzeniły się narody na ziemi” (Rdz 10:32). Chociaż Księga Rodzaju nie podaje żadnych szczegółów na jego temat, to jego imię pojawia się w Pismach Hebrajskich na określenie Kuszytów – potomków Kusza i krain, w których zamieszkali. Imię Kusza, ze względu na jego syna Nimroda, bywa kojarzone z Babel i królestwem stworzonym po potopie przez Nimroda (Rdz 10:8-12), którego można utożsamić z Akadyjczykiem Sargonem Wielkim (akad. Šarru-kīn, 'prawowity król'). W ten sposób zostaje potwierdzona starotestamentowa teoria, że Dolną Mezopotamią przez jakiś czas władali Kuszyci. Potwierdza to prof. W. Albright: „Kisz nie zostało wymienione w Biblii, chyba że istnieje jakiś związek między nim a Kuszem z Rodz. 10:8, co jest całkiem możliwe. Tak czy inaczej, za pierwszego władcę Kisz prawdopodobnie uważano Nimroda” (R. Young, Analytical Concordance to the Bible, dodatek W. Albrighta „Recent Discoveries in Bible Lands”, 1955, s. 14). Zaś znaczenie Kisz wyjaśnione jest w „Sumeryjskiej liście królów”, gdzie czytamy: „Potem, jak potop wszystko wyrównał, królestwo [znowu] zeszło z nieba i powstało w Kisz” (G. Roux, Mezopotamia, tłum. B. Kowalska i J. Kozłowska, Warszawa 1998, s.103). W III tysiącleciu p.n.e. Kisz było siedzibą władców Mezopotamii, którzy przyjęli tytuł „król świata”.
na zdjęciu Brama Isztar
Skąd więc w łacińskiej wersji zastąpienia terminu „Ziemia Kusz” terminem „terram Aethiopiae”? Pierwszym oficjalnym przekładem z języka oryginału starożytnych pism judzkich był przekład na język grecki znany w biblistyce jako Septuaginta. Greka od czasów podbojów Aleksandra Wielkiego była językiem międzynarodowym używanym wszystkich krajach śródziemnomorskich i bliskowschodnich. Septuaginta powstał na przestrzeni między r. 250 a 150 p.n.e. w Egipcie, gdzie żyła znaczna diaspora judzka. Nazwa przekładu pochodzi od łac. septuaginta tj. siedemdziesiąt, bo tylu, a dokładniej 72 tłumaczy, judzkich uczonych, sprowadzonych z Jerozolimy, według źródeł historycznych (tzw. List Arysteasza - II wiek p.n.e.), przez Ptolemeusza II Filadelfa, króla Egiptu, za sprawą Demetriosa z Faleronu, wybitnego myśliciela, a zarazem kustosza Biblioteki Aleksandryjskiej, na wyspę Faros koło Aleksandrii, po sześciu z każdego plemienia izraelskiego. Mieli oni w ciągu 72 dni przetłumaczyć Pięcioksiąg Mojżeszowy. Po dokonaniu tego dzieła, stopniowo przekładano pozostałe księgi, już przez innych tłumaczy, tak że całość pracy nad Pismami zakończono około 150 r. p.n.e. W trakcie tych prac stopniowo dołączano opracowania historyczne, nigdy do tej pory nie zaliczane do judzkiego kanonu natchnionych Pism, np. Mądrość Syracha czy Księgi Machabejskie. Z tego też powodu tego składu judaiści nigdy nie uznali za kanoniczny. W Talmudzie dzień zakończenia pracy nad tym przekładem porównywany jest do czarnego dnia Starego Testamentu - dnia wyniesienia złotego cielca.
Ponieważ przekład powstawał w długim przeciągu czasu i był dziełem wielu ludzi, różny był stopień dokładności tłumaczenia, od dosłowności w Pięcioksięgu czy w Psalmach, do całkowitej swobody, jak w przypadku Księgi Hioba czy Daniela. Wskutek tego od czasu swego powstania aż do wieku IV n.e., z którego pochodzą najstarsze odpisy (Kodeksy Vaticanus i Sinaiticus z IV w. oraz Alexandrinus z V w.), tekst Septuaginty przeżył bogatą historię odpisów, wersji, recenzji, korekt, uzupełnień i prób ujednoliceń. Najbardziej znane zdaje się być gigantyczne dzieło Orygenesa Heksapla (koło 240 r. n.e.). Septuagintę kopiowano i przepisywano obficie, łączna ilość zachowanych jej rękopisów sięga 1550.
Judzcy pisarze Filon i Józef Flawiusz, używali prawie wyłącznie odpisów Septuaginty. Jako, że sporządzony był w języku greckim, tak powszechnym wówczas jak obecnie angielski, dało to możliwość rozpowszechnienia Biblii w całym hellenistycznym świecie, umożliwiło zapoznanie się z nią i z judaizmem również innym wyznaniom. Tak więc w czasie funkcjonowania pierwszych zborów chrześcijańskich, była prawdopodobnie Septuaginta najbardziej rozpowszechnionym przekładem. Z niego też pochodzą starotestamentowe cytaty w Nowym Testamencie. Odpisami z tego przekładu być może posługiwano się za czasów Jezusa, gdy w synagogach czytano "Pisma i Proroków", z całą pewnością jednak z pominięciem ksiąg apokryficznych, obecnie chętniej nazywanych "wtórokanonicznymi" czy "deuterokanonicznymi".
Często podnoszona kwestia mizernej wierności tekstu Septuaginty zmuszała judaistów do sięgania do oryginalnych tekstów, aż wreszcie ich wysokim wymaganiom sprostały przekłady Akwili z Pontu (ok. r. 140), Symmacha (ok. 200 r.) i Teodocjana (ok. r. 180). Synagoga dzięki tym przekładom odcięła się od hellenistycznej wersji pozostając na zawsze przy oryginale Tory. A, że w grece z niewyjaśnionych powodów judzki termin „Kusz” dość wcześnie stał się synonimem pochodzącego z greki terminu „Etiopia”, Flawiusza utożsamił Gichon (Geon) z Nilem (Dawne dzieje Izraela, I, I, 3). Biorąc pod uwagę fakt, iż termin „edinu” znaczy w j. akadyjskim „step”, zaś Gichon, Eufrat i Tygrys biorą swój początek z edinu, z językowego punktu widzenia nie jest to błędem. Tłumacze Septuaginty spiesząc się ulegli „modzie” i nierzetelnie tłumacząc zastąpili oryginalny termin obowiązującym w tamtych czasach synonimem. Z biegiem lat i zmian religijnych na świecie nierzetelnemu, wprowadzającemu w błąd tłumaczeniu została nadana przez Kościół wartość "Słowa Bożego".
Wiszące Ogrody Semiramidy czyli ogród zasadzony w edinu, czyli w stepie
Co więcej możemy powiedzieć o osobie Kusza? Zgodnie z przekazem Tory prawdopodobnie razem z Putem jest jednym z praojców ludzi mających ciemną skórę (Jer 13:23). Nie przeczy to judzkiemu mitowi, jakoby czarny kolor skóry oraz ogromne prącie było przekleństwem rzuconym w gniewie przez Noego na swojego syna Chama i jego potomstwo za to, że ten wykastrował go. Są też wersje o przekleństwie rzuconym na Kanaana, brata Kusza. A w tym drugim przypadku istnieje pewna niekonsekwencja, gdyż Kanaan nie był przodkiem ludzi ciemnoskórych, lecz plemion kananejskich zamieszkujących Palestynę (Rdz 9:24, 25; 10:6). Wracając do Kusza, niewątpliwie ważne jest zwrócenie uwagi na wymienione w Torze Egipt (Iz 20:3-5; 43:3; Jer 46:7-9) oraz Libię (2Kn 12:2, 3; Dn 11:43; Nah 3:9). W Księdze Izajasza (11:11) znajdujemy starożytne nazwy regionów geograficznych, począwszy od delty Nilu w kierunku pd.: „Egipt” („Micraim” — w tym wypadku Dolny Egipt), „Patros” (Górny Egipt) i „Kusz” (starożytna Etiopia, zwana też Nubią). W Księdze Ezechiela 29:10 czytamy o zniszczeniu Egiptu „od Migdol po Syene i aż po granice Etiopii [Kusz]”. Stąd wniosek, że starożytna Etiopia najprawdopodobniej zaczynała się na południu od Syene (współczesny Asuan) i jak na to wskazują odkrycia archeologiczne, ciągnęła się na południe prawdopodobnie aż do okolic współczesnego Chartumu. Obejmowała zatem północną część dzisiejszego Sudanu i południowe krańce współczesnego Egiptu. A gdy mowa jest o „rzekach Etiopii”, chodzi zapewne o Nil Biały i Nil Błękitny, łączące się w Chartumie, oraz o Atbarę, wpadającą do Nilu na południe od piątej katarakty (Sof 3:10). „Arabowie, którzy byli przy Etiopczykach [Kuszím]” (2Kn 21:16), to być może plemiona arabskie zamieszkujące południowo - zachodnie wybrzeże Półwyspu Arabskiego, czyli sąsiadujące z Afryką przez Morze Czerwone.
Tereny Etiopii zapewne w większości były jałową pustynią. „Rejon rzek Etiopii” nazwano „ziemią brzęczących owadów skrzydlatych” (Iz 18:1), co może nawiązywać do chmar szarańczy spotykanych w Etiopii i Egipcie, choć zdaniem niektórych chodziło o komary. Inni zwracają uwagę na to, że judzkie słowo tłumaczone na „brzęczące” (celacál) przypomina brzmieniem nazwę muchy tse-tse (calcalia) w języku galla (którym posługuje się chamicki lud Galla żyjący we współczesnej Etiopii). Do bogactw należały: kość słoniowa, heban, złoto, kamienie szlachetne, żelazo i olejki aromatyczne. Biblia wspomina o „kupcach z Etiopii” (Iz 45:14) i o „topazie z Kusz” (Hi 28:19).
W swojej historii przez jakieś 500 lat Etiopia znajdowała się pod dominacją Egiptu. Wicekról reprezentujący faraona na tych terenach był nazywany „synem królewskim Kusz”. Pod koniec II tysiąclecia p.n.e. Etiopia wyzwoliła się spod panowania egipskiego. Stolicą kraju została najpierw Napata, miasto znajdujące się w pobliżu czwartej katarakty, a następnie Meroe, leżące ok. 210 km na pn. pn. wsch. od Chartumu. Wojownicy etiopscy wchodzili w skład wojsk faraona Sziszaka, który zaatakował Judę w piątym roku panowania Rechoboama (tj. w 993 p.n.e.; 2Kn 12:2,3). Po dziesięciu latach panowania Asy, czyli ok. 967 r. p.n.e., przeciw Judzie wyruszył z milionową armią Zerach Etiopczyk, ale poniósł druzgocącą klęskę pod Mareszą (2Kn 14:1, 9-15; 16:8). Jak donosi historia świecka, w drugiej połowie VIII w. p.n.e. Etiopia podbiła Egipt i podporządkowała go sobie na jakieś 60 lat. Panowała wówczas XXV dynastia, a jednym z władców był Taharka, w Biblii występujący pod imieniem Tirhaka. Król ten wyruszył przeciwko wojskom Sancheriba, gdy ten prowadził kampanię w Judzie (732 p.n.e.), ale jak wynika z asyryjskich inskrypcji, został pokonany pod Elteke (2Kl 19:9; Iz 37:8, 9).
Asyryjskie najazdy na Egipt dokonane przez Asarhaddona i Asurbanipala zostały uwieńczone zniszczeniem przez Asurbanipala (ok. 684 p.n.e.) Teb (zwanych No-Amon w Nah 3:8-10) w Górnym Egipcie i rozciągnięciem kontroli nad całym Egiptem, a jednocześnie położyły kres etiopskiej dominacji w dolinie Nilu. Zostało to opisane w Księdze Izajasza (Iz 20:3-6). W późniejszych latach wojska etiopskie należały do armii faraona Necho, która w 625 r. p.n.e. została pokonana przez Nebukadneccara w bitwie pod Karkemisz (Jer 46:2, 9). Późniejsza inwazja Nebukadneccara na Egipt (być może w 588 p.n.e.) miała „przyprawić o drżenie pewną siebie Etiopię [Kusz]” i sprowadzić na nią „dotkliwe boleści” (Eze 29:19; 30:4-9). Perski król Kambyzes II (529-522 p.n.e.) podbił Egipt za panowania faraona Psametyka III i wtedy Etiopia znalazła się pod rządami Persów. Dlatego o Aswerusie (Kserksesie I) czytamy, że panował „od Indii po Etiopię [Kusz]” (Est 1:1; 8:9). Potwierdza to pewna inskrypcja Kserksesa: „To są kraje, nad którymi — oprócz Persji — jestem królem (...) Indie (...) [i] Kusz” (Ancient Near Eastern Texts, red. J. Pritchard, 1974, s. 316).
Proroctwo o judzkich wygnańcach zapowiadało, że powrócą do ojczyzny z odległych krajów, m.in. z Kusz (Iz 11:11, 12; por. Sof 3:10). W proroctwie Daniela dotyczącym „czasu końca” powiedziano o zaborczym „królu północy”, że Libijczycy i Etiopczycy „będą szli jego śladami”, czyli tak jak im wskaże (Dn 11:40-43). O Etiopii wspomniano też w związku z niegodziwymi wojskami „Goga z krainy Magog”, który „pod koniec lat” ma niczym burza zaatakować zebrany lud Jehowy (Eze 38:2-5, 8). W nagłówku Psalmu 7 czytamy, że psalm ten powstał „w związku ze słowami Kusza Beniaminity” (jest to jedyna wzmianka o tym człowieku). Jeśli psalm ten nawiązuje do wczesnego okresu życia Dawida, to może chodzić o jakiegoś przeciwnika Dawida na dworze Saula, a jeśli do późniejszego — to za imieniem tym może się kryć Beniaminita Szimej, który złorzeczył Dawidowi (2Sm 16:5-8). Natomiast w Psalmie znajdujemy pozytywną wypowiedź o Kusz — że przyniesie dary Bogu (Ps 68:29-32).
Jeżeli niniejszy artykuł spodobał się Tobie, wspomóż mnie poprzez wpłatę dowolnej kwoty na mój rachunek bankowy podany w nagłówku strony lub poprzez paypal:
paypal.me/adamkloszewski
Comments